Đề cương ôn tập các tác phẩm văn học lớp 9- HK2 ( 2019- 2020)

                     Tác phẩm : Mùa xuân nho nhỏ  ( Thanh Hải )

I) Tìm hiểu chung về tác phẩm.

1. Hoàn cảnh sáng tác: Bài thơ được viết vào tháng 11/1980, không bao lâu trước

khi nhà thơ qua đời, thể hiện niềm yêu mến cuộc sống đất nước thiết tha và ước nguyện

của tác giả.

2. Khái quát giá trị nội dung và nghệ thuật:

- Nội dung: bài thơ là tiếng lòng tha thiết yêu mến và gắn bó với đất nước, với

cuộc đời, thể hiện ước nguyện chân thành của nhà thơ được cống hiến cho đất nước,

góp một “mùa xuân nho nhỏ” của mình vào mùa xuân lớn của dân tộc.

- Nghệ thuật: bài thơ theo thể năm tiếng, có nhạc điệu trong sáng, tha thiết, gần

gũi với dân ca, nhiều hình ảnh đẹp, giản dị gợi cảm, so sánh ẩn dụ và sáng tạo.

3. Mạch cảm xúc và bố cục:

* Mạch cảm xúc: được khơi nguồn, nảy nở từ sức sống, vẻ đẹp của mùa xuân thiên

nhiên, mở rộng ra với mùa xuân đất nước, cách mạng. Cảm xúc lắng đọng dần vào suy

tư và ước nguyện: nhà thơ muốn nhập vào bản hoà ca vĩ đại của cuộc đời bằng một nốt

trầm xao xuyến của riêng mình, góp vào mùa xuân chung lớn lao “một mùa xuân nho

nhỏ”. Bài thơ khép lại với những cảm xúc thiết tha, tự hào về quê hương, đất nước qua

điệu dân ca xứ Huế.

* Bố cục:

Gồm 4 phần:  -      Khổ 1: Cảm xúc trước mùa xuân thiên nhiên, đất trời

                       -      Khổ 2 + 3: Cảm xúc về mùa xuân của đất nước

-                             Khổ 4 + 5: Suy nghĩ và ước nguyện của tác giả trước mùa xuân đất nước.

                       -    Khổ cuối: Lời ngợi ca quê hương, đất nước qua điệu dân ca xứ Huế. 4.

5) Ý nghĩa nhan đề  bài thơ.

- “Mùa xuân nho nhỏ” là một sáng tác độc đáo, một phát hiện mới mẻ của nhà thơ.

 - Hình ảnh “Mùa xuân nho nhỏ” là biểu tượng cho những gì tinh tuý, đẹp đẽ nhất

của sự sống và cuộc đời mỗi con người.

- Thể hiện quan điểm về sự thống nhất giữa cái riêng với cái chung, giữa cá nhân

và cộng đồng.

• Thể hiện nguyện ước của nhà thơ muốn làm một mùa xuân, nghĩa là sống đẹp,

sống với tất cả sức sống tươi trẻ của mình nhưng rất khiêm nhường là một mùa xuân

nhỏ góp vào mùa xuân lớn của thiên nhiên, đất nước, của cuộc đời chung và khát vọng

sống chân thành, cao đẹp của nhà thơ. Đó cũng chính là chủ đề của bài thơ mà nhà thơ

muốn gửi gắm.

II)  Phân tích bài thơ:

1. Cảm xúc của nhà thơ trước mùa xuân của thiên nhiên (6 câu đầu):

a)  Bức tranh mùa xuân thiên nhiên trong 6 câu thơ đầu được vẽ bằng vài nét phác

hoạ nhưng rất đặc sắc:

- Cảnh vật được khắc họa qua các hình ảnh: dòng sông- bông hoa- cánh chim

 - Không gian:  Cao rộng của bầu trời, miêu tả ở nhiều tầng bậc khác nhau: mặt đất- không trung- bầu trời

- Màu sắc hài hoà cuả bông hoa tím biếc và dòng sông xanh - đặc trưng của xứ Huế.

- Âm thanh : Rộn rã, tươi vui với âm thanh tiếng chim chiền chiện hót vang trời.

- Biện pháp nghệ thuật:

- Đảo ngữ “  Mọc giữa dòng sông xanh”  động từ  “mọc” được đảo lên đầu câu làm nổi bật sức sống của thiên nhiên “ bông hoa tím biếc”,

à Bức tranh thiên nhiên mùa xuân cao rộng, vui tươi và tràn ngập sức sống.

b)  Cảm xúc của tác giả trước mùa xuân đất trời .

- Tâm trạng thiết tha, trìu mến: + Hô ngữ “ Ơi” tiếng gọi như lời trò chuyện với thiên nhiên

                                                  + Lời trách yêu: “ Hót chi… vang trời”

 -                                                       Câu thơ “ Từng giọt long lanh rơi” .

->  Có thể hiểu câu thơ theo nhiều cách khác nhau. Trước hết, “giọt long lanh” là

những giọt mưa mùa xuân, giọt sương mùa xuân, trong sáng, rơi xuống từng nhành cây,

kẽ lá như những hạt ngọc.

 - ở đây, giọt long lanh cũng có thể được hiểu theo nghĩa ẩn dụng chuyển đổi cảm

giác. Tiếng chim từ chỗ là âm thanh (cảm nhận bằng thính giác) chuyển thành từng

giọt (hình và khối, cảm nhận bằng thị giác), từng giọt ấy lại long lanh ánh sáng và màu

sắc, có thể cảm nhận bằng xúc giác “Tôi đưa tay tôi hứng”.

-. Cảm xúc trân trọng, say sưa , ngây ngất  mong muốn đón nhận, tận hưởng vẻ đẹp cuả thiên nhiên

“ Tôi đưa tay tôi hứng”.

+ Đại từ “ tôi” được lặp lại hai lần và có hai động từ “ đưa” “ hứng” thể hiện khát khao, trân trọng mong muốn đón nhận vẻ đẹp mùa xuân của nhà thơ.

2 . Cảm xúc của nhà thơ trước mùa xuân của đất nước (10 câu tiếp)

- Từ cảm xúc về mùa xuân của thiên nhiên đất trời , tác giả suy ngẫm về mùa xuân của dất nước.

Cảm nhận về mùa xuân của đất nước qua :

- Hình ảnh:          Người cầm súng-> Người chiến sĩ ra trận với cành lá ngụy trang trên lưng

                            Người ra đồng - > người lao động xây dựng đất nước

• Hình ảnh người lính và người nông dân sống lao động và chiến đấu, xây dựng và bảo vệ, 2 nhiệm vụ không thể tách rời. Họ đã đem mùa xuân đến mọi nơi trên đất nước.

• Hình ảnh “ Lộc”  lộc biếc, chồi non, mang theo mùa xuân của thiên nhiên, cây cỏ.

 + Từ “lộc” còn làm cho người ta liên tưởng đến hình ảnh người lính khi ra trận, mang theo sức sống của cả dân tộc.

+ Liên tưởng những người lao động, những người ươm mầm cho sự sống, ươm những hạt mầm non trên những cánh đồng trên khắp đất nước .

• Cảm nhận về không khí của đất nước.
• + “Tất cả như hối hả. Tất cả như xôn xao".
• Hai từ láy gợi cảm “hối hả” là vội vã, khẩn trương, liên tục không

dừng lại. “Xôn xao” khiến ta nghĩ tới những âm thanh liên tiếp vọng về, hoà lẫn với

nhau xao động. Đây chính là tâm trạng tác giả, là cái náo nức trong tâm hồn. Tiếng

lòng của tác giả như reo vui náo nức trước tinh thần lao động khẩn trương của con

người,sức sống của đất nước, của dân tộc, cũng được tạo nên từ sự hối hả, náo nức của người cầm súng, người ra đồng.

- Nhà thơ tin tưởng, tự hào về tương lai tươi sáng của đất nước. ( K4 )

                                                       "Đất nước bốn nghìn năm

Vất vả và gian lao

   Đất nước như vì sao

      Cứ đi lên phía trước”.

- 2 câu thơ đầu tái hiện, khái quát lịch sử đất nước suốt 4000 năm “vất vả và gian lao” – trải qua biết bao gian khổ hi sinh mất mát nhưng cũng đầy vinh quang, tự hào.

- 2 câu thơ cuối:

Nghệ thuật so sánh : Đất nước như vì sao

+ Sao là một nguồn sáng lấp lánh, là vẻ đẹp vĩnh hằng vượt qua mọi không gian và

thời gian -> tác giả Thanh Hải bộc lộ niềm tự hào về một đất nước Việt Nam anh hùng và giàu đẹp.

 + Phó từ tiếp diễn  “cứ”  kết hợp với động từ “đi lên” ở câu cuối  thể hiện quyết tâm cao độ, hiên ngang tiến lên phía trước, vượt qua mọi khó khăn

• cảm xúc của nhà thơ là cảm xúc lạc quan, tin tưởng, ngợi ca sức sống của quê hương đất nước, của dân tộc khi mùa xuân về.

 3) . Ước nguyện của nhà thơ (K5, 6 )

- Muốn làm những việc hữu ích dâng hiến cho đời bày tỏ qua những hình ảnh tự

nhiên, giản dị và đẹp. “Ta làm con chim hót

                                     Ta làm một nhành hoa

                                     Ta nhập vào hoà ca

                                      Một nốt trầm xao xuyến"

• Hình ảnh đẹp và tự nhiên và giàu ý nghĩa:  - Con chim; cành hoa, nốt trầm
•                                                               

- Nghệ thuật:  Ẩn dụ, hình ảnh tượng trưng. Nhà thơ đã lấy cái đẹp tinh tuý  của thiên nhiên để diễn tả vẻ đẹp của tâm hồn:

- Điệp ngữ “ Ta làm” - > ước nguyện chân thành thiết tha của Thanh Hải. Đồng thời là lời kêu gọi thầm kín “ ta” là tôi, là bạn, là tất cả chúng ta.

 - Ước nguyện chân thành và cao đẹp mong muốn dâng hiến những gì đẹp nhất của bản thân cho cuộc đời cho đât nước giống như : Làm "con chim hót" giữa muôn ngàn tiếng chim vô tư cống hiến tiếng hót vui,làm "một cành hoa" giữa vườn hoa xuân rực rỡ vô tư cống hiến hương sắc cho đời, làm "một nốt trầm" giữa bản hoà tấu muôn điệu, làm "một mùa xuân nho nhỏ" góp vào mùa xuân lớn của đất nước, của cuộc đời chung.

- K6

"Một mùa xuân nho nhỏ

Lặng lẽ dâng cho đời

Dù là tuổi hai mươi

Dù là khi tóc bạc”

- Uớc nguyện hoá thân  vô cùng cháy bỏng, nhưng được tác giả âm thầm “lặng

lẽ dâng cho đời”. “Nho nhỏ”, “lặng lẽ” là cách nói khiêm tốn, chân thành mà giản dị, là

cách sống cao đẹp.

• Hình ảnh  « một mùa xuân nho nhỏ » là hình ảnh ẩn dụ cho những gì đẹp nhất, tinh túy nhất của tác giả  muốn hoà vào cuộc sống, vào mùa xuân chung của đất nước.

 Liên hệ : Tố Hữu đã viết trong “Một khúc ca xuân”.

“Nếu là con chim, chiếc lá

Thì con chim phải hót, chiếc lá phải xanh

Lẽ nào vay mà không có trả

Sống là cho, đâu chỉ nhận riêng mình”

- “Mùa xuân nho nhỏ” là một ẩn dụ đầy sáng tạo, cũng là cách thể hiện thiết tha,

cảm động.

- Hình ảnh ẩn dụ , hoán dụ : tuổi 20 – tuổi trẻ ; tóc bạc- tuổi già

- Điệp từ “Dù là” khiến âm điệu câu thơ tha thiết, sâu lắng, ý thơ được nhấn mạnh dù trong bất cứ hoàn cảnh nào của cuộc đời : dù lúc tre hay lúc gần đất xa trời , thì  vẫn

tha thiết được sống đẹp, sống có ích với tất cả sức sống tươi trẻ của mình cho cuộc đời chung.

 - Bài thơ được viết một tháng trước khi nhà thơ trở về với cát bụi nhưng không gợi

chút băn khoăn về bệnh tật, những suy nghĩ riêng tư cho bản thân mà chỉ “lặng lẽ cháy

bỏng một khát khao được dâng hiến”.

4. Lời ngợi ca quê hương, đất nước qua điệu dân ca xứ Huế (Khổ cuối)

Như một nhịp láy lại của khúc dân ca dịu dàng, đằm thắm tăng giá trị biểu hiện của

các khổ thơ trên đem lại thi vị Huế trìu mến tha thiết. “Mùa xuân - ta xin hát

Khúc Nam ai, Nam bình

Nước non ngàn dặm mình

Nước non ngàn dặm tình

Nhịp phác tiền đất Huế".

- Bài thơ khép lại trong âm điệu khúc Nam ai, Nam bình xứ Huế. Đoạn thơ kết thúc

như một khúc hát ca ngợi mùa xuân, để lại dư vị sâu lắng. Nhà thơ muốn hát lên điệu

Nam ai, Nam bình, điệu dân ca tha thiết xứ Huế để đón mừng mùa xuân. Câu ca nghe

như một lời từ biệt để hoà vào vĩnh viễn. Nhưng đây không phải là lời ca buồn thủa

trước “nhịp phách tiền đất Huế” nghe giòn giã, vang xa. - “Nước non ngàn dặm mình.

Nước non ngàn dặm tình” còn ngân nga mãi mãi. Phải yêu đời lắm, phải lạc quan lắm

mới có thể hát lên trong hoàn cảnh nhà thơ lúc đó (đang ốm nặng và sắp qua đời). Điều

đó làm ta càng yêu quý tiếng hát và tấm lòng nhà thơ.

III. Nghệ thuật.

- Thể thơ 5 chữ gần với điệu dân ca, âm hưởng trong sáng, nhẹ nhàng, tha thiết, điệu thơ như điệu của tâm hồn, cách gieo vần liền tạo sự liền mạch của dòng cảm xúc

. - Hình ảnh tự nhiên, giản dị, những hình ảnh giàu ý nghĩa biểu tượng, đặc biệt

một số hình ảnh cành hoa, con chim, mùa xuân được lặp đi lặp lại và nâng cao, gây ấn

tượng đậm đà.

- Sử dụng các biện pháp tu tu từ : so sánh, ẩn dụ, hoán dụ, điệp ngữ  có giá trị biểu cảm .

- Cấu tứ bài thơ chặt chẽ, chủ yếu dựa trên sự phát triển của hình tượng mùa xuân:

từ mùa xuân đất trời - > đất nước - > con người.

- Giọng điệu bài thơ phù hợp với cảm xúc của tác giả: ở đoạn đầu vui, say sưa vớivẻ đẹp của mùa xuân thiên nhiên, rồi phấn chấn, hối hả trước khí thế lao động của đất

nước. Và cuối cùng là trầm lắng, hơi trang nghiêm mà thiết tha bộc bạch, tâm niệm.

https://drive.google.com/drive/folders/1H6H4AZ7vdXXnkO6SN1bqoTN4AvUPXkSw

Luyện thi lớp 10, luyenthilop10, gia sư thủ khoa, giasuthukhoa,giáo viên giỏi, giaoviengioi, giáo viên văn 9, đề mùa xuân nhỏ nhỏ, ước nguyện cống hiến, bức tranh mùa xuân, ôn thi văn 9

Thư viện bài giảng khác

• Tài liệu môn Văn 9 (02-08-2017)
• Đề tham khảo ôn thi văn 9- học kì 2 (04-04-2018)
• Chương trình giảm tải môn Ngữ Văn năm học 2019- 2020 (01-04-2020)
• ĐỀ ÔN TẬP TUYÊN SINH 10 MÔN VĂN 2021- 2022 (02-06-2021)
• Ôn tập bài thơ Đồng chí (19-12-2022)
• Đề kiểm tra học kì 1 môn Văn 8 (19-12-2022)
• Ôn tập bài thơ Nói với con (18-03-2023)
• Đề thi học sinh giỏi cấp thành phố (18-03-2023)